Voorwoord van de president-directeur
Voor NS was 2021 opnieuw een lastig jaar, operationeel en financieel. Dat gold in het bijzonder voor onze medewerkers. We hebben laten zien dat we, naast onze saamhorigheid, ook over een ongekende veerkracht beschikken. Ondanks alle tegenslagen zijn we ook in 2021 met onze treinen blijven rijden. Dat is te danken aan de niet aflatende inzet van al onze collega's. Samen hebben we Nederland 'duurzaam bereikbaar' gehouden. Daar ben ik zeer trots op.
Vanaf april konden we na een maandenlange lockdown de dienstregeling opschalen. Iedereen had weer zin erop uit te gaan. Reizigers wisten de trein direct goed te vinden. De waardering voor stations steeg verder door. Het was een domper dat de samenleving eind 2021 toch weer in een avond- en gedeeltelijke lockdown belandde. Het laat zien dat we er nog lang niet zijn. De komende periode blijven we als NS te maken houden met minder reizigers en een achterblijvende financiële situatie.
Hoewel de vooruitzichten voor NS op de korte termijn moeilijk zijn, zijn ze voor de lange termijn veelbelovend. Er wachten ons land grote opgaven op het gebied van wonen en klimaat. Er moeten bijvoorbeeld één miljoen woningen bij. Daar hoort een infrastructuur voor duurzame mobiliteit bij. Afgelopen jaar reisden we met de Klimaattrein naar Glasgow. Ik merkte dat er op de top meer gesproken werd over problemen dan over oplossingen. Over vervuilers in plaats van koplopers. We hebben het over CO2-uitstoot terwijl NS al jaren klimaatneutraal rijdt, onder meer met windenergie. Er wordt gesproken over afval, terwijl wij met onze VIRM-treinrevisie al 99% circulair zijn. De trein is een oplossing, al sinds jaar en dag. Natuurlijk moeten we doorpakken, door steden en regio’s nog beter en hoogfrequent met elkaar te verbinden. We lieten in 2021 zien dat we dit kunnen: zo rijdt sinds de nieuwe dienstregeling de tienminuten-Intercity trein Rotterdam-Schiphol-Arnhem om reizigers nog meer flexibiliteit te bieden. En neem de F1 Grand Prix in Zandvoort: in één weekend vervoerden we in nauwe samenwerking met ProRail bijna 90.000 bezoekers met vijfminutentreinen tussen Amsterdam en Zandvoort. Er waren die dagen 300 extra collega’s aan het werk. Een topprestatie en een grote logistieke uitdaging.
Zorgvuldig handelen
Een groot deel van onze medewerkers heeft tijdens de coronacrisis in de frontlinie gestaan. Ze stonden altijd klaar, ondanks de onzekerheid over hoe lang het nog zou duren. De protesten in Eindhoven en Rotterdam waren beangstigend, ook voor onze collega’s. Door het geringe aantal reizigers vielen veroorzakers van overlast, zoals zwervers en hangjongeren, meer op, wat van invloed is op de veiligheidsbeleving van reizigers en personeel. We merkten daarnaast dat niet alle reizigers coronamaatregelen, zoals het dragen van een mondkapje, opvolgen. We blijven hen aanspreken, al leidt dit in sommige gevallen tot agressie van reizigers. Onze mensen op kantoor hebben een groot deel van het jaar thuis moeten werken, wat veel van hun flexibiliteit vroeg. Het was voor iedereen een uitdaging om de moed erin te houden. De raad van bestuur heeft ruim 100 zomerbezoeken gehouden om met medewerkers te spreken over NS en hun werk. Want we moeten het samen doen. We beseffen dat veranderingen en procedures soms lang duren. Maar we willen het zorgvuldig doen. Zo zijn de uitkeringen in het kader van de Individuele Tegemoetkoming Slachtoffers WOII Transporten in 2021 afgerond.
Reizigers terugwinnen
Ons doel is om 1,4 miljoen reizigers elke werkdag te verleiden om in onze treinen te stappen. Dat is meer dan ooit. Dat zullen niet allemaal dezelfde reizigers zijn als twee, drie jaar geleden. Mensen richten hun leven anders in. Dat leidt tot nieuwe mobiliteitsbehoeften en een andere spreiding van reizigers door de dag en week heen. Een nieuwe ruimtelijke ordening van steden, met autoluwe centra, versterkt dat. Daar bereiden we ons nu al op voor met een breed aanbod van diensten, een goede dienstregeling, hoogwaardige stations en voorzieningen, en een makkelijke en persoonlijke reis van deur tot deur.
Ook internationaal kan de trein zich op afstanden tot zo’n 700 kilometer ontwikkelen tot een duurzaam reisalternatief. Tussen Parijs en Nederland rijdt inmiddels 25 jaar de Thalys. Na aanleg van de HSL-Zuid werd Thalys een alternatief voor het luchtverkeer. Voor de coronacrisis koos circa driekwart van de reizigers van en naar Parijs voor de trein. Op dit moment ligt er een onderzoeksrapport over de marktordening van internationale verbindingen ter behandeling bij de Tweede Kamer. Het kabinet zal in 2022 een keuze maken hoe de ordening voor internationaal personenvervoer zal worden vormgegeven. NS wil graag een bijdrage blijven leveren aan duurzaam, internationaal spoorvervoer in Europa.
NightJet Wenen/Innsbruck en NightJet Zürich zijn in 2021 gaan rijden en laten zien welke kansen er liggen voor de trein. Maar dan moeten we wel aan de slag met het gemakkelijker maken van het boeken van tickets en het verbeteren van de infrastructuur. Tijdens de ‘2021 European Year of Rail’ reed de trein ‘Connecting Europe Express’ door Europa. Samen met de andere Europese vervoersbedrijven hebben we ons tijdens deze tour hard gemaakt voor een sterk, innovatief en veilig internationaal vervoersnetwerk. Dat blijven we doen. Via de Mobiliteitsalliantie, waarin NS zich heeft verenigd met andere mobiliteitspartners, pleiten we ervoor om met lef en ambitie te investeren. Het regeerakkoord dat eind 2021 is gepresenteerd, is veelbelovend.
Veiligheid blijft topprioriteit. Afgelopen jaar verscheen het onderzoeksrapport naar aanleiding van het tragische ongeval bij Hooghalen, waarbij een collega om het leven kwam. We hebben daarop samen met ProRail per direct extra maatregelen genomen om de veiligheid op en rond onbewaakte spoorwegovergangen te vergroten. Uiteindelijk is sluiting van onbewaakte overgangen nodig om het spoor echt veilig te maken.
Wendbare organisatie
Om Nederland duurzaam bereikbaar te houden, moet NS aansluiten bij de wensen van reizigers en snel inspelen op veranderingen en kansen. Daarom moeten we als organisatie wendbaarder en flexibeler opereren en onze organisatie en het werk zo inrichten dat het past bij deze tijd. Het vereist een grotere diversiteit aan mensen en gezichtspunten, vanuit leeftijd, ervaring, achtergrond, gender, seksuele voorkeur en karakter. Maar het is ook nodig om slagvaardiger te worden, met minder stafdiensten en minder managementlagen. Tot en met 2024 verdwijnen er bij NS 2.000 banen, allemaal volgens natuurlijk verloop en met een werkgelegenheidsgarantie. Verder vernieuwen we IT-systemen en maken we vaart met digitalisering. Daarin hebben we afgelopen jaar een grote stap gezet. In specifieke functiegroepen zijn nieuwe medewerkers hard nodig. Maar de arbeidsmarkt is krap, met name voor technici, IT’ers, maar ook voor rijdend personeel en retailmedewerkers. We moeten daarom aantrekkelijk blijven voor nieuw talent. Daarnaast willen we mensen die bij ons in dienst zijn goed opleiden, begeleiden en laten doorgroeien. We investeren flink in opleidingsmogelijkheden en duurzaam inzetbaar te blijven. Ook binnen NS zijn veel collega's van baan veranderd en bijvoorbeeld machinist of conducteur geworden.
Wendbaarheid vraagt ook om ander gedrag: veranderbereid zijn, en durven aan- en uitspreken. Over wat er goed gaat en wat niet, maar zeker ook over respect en integriteit. Grensoverschrijdend gedrag, in welke vorm dan ook, is ontoelaatbaar en accepteren we niet binnen NS. Niet in onze treinen, niet op onze stations, niet in werkplaatsen en kantoren. We willen dat iedereen zich bij NS veilig voelt.
Buitenlandse activiteiten
De activiteiten van dochter Abellio moeten bijdragen aan het belang van de Nederlandse reiziger, door betere internationale en regionale grensoverschrijdende verbindingen en een positief financieel resultaat. In het Verenigd Koninkrijk zijn we afgelopen jaar met onze dochter Abellio UK de coronacrisis redelijk goed doorgekomen, mede dankzij de maatregelen van de Britse overheid en inspanningen van onze dochterorganisatie. 2021 hebben we in het Verenigd Koninkrijk winstgevend af kunnen sluiten, ook zonder de eenmalige correctie die het gevolg is van significant lagere beëindigingsvergoedingen dan initieel door het Department for Transport waren opgelegd. De gevolgen van de coronacrisis hebben wel versneld geresulteerd in een nieuwe marktordening op het Britse spoor. Hoewel hier nog steeds ruimte blijft voor private partijen, wordt de regiefunctie versterkt om tot een eenduidiger inrichting van het Britse spoor te komen in het belang van de reiziger. Hoe dit er precies uit gaat zien, wordt de komende jaren duidelijk. Abellio UK zal hier een actieve rol in blijven spelen maar NS heroverweegt zijn betrokkenheid in het Verenigd Koninkrijk gezien het belang voor de Nederlandse reiziger. Uiteraard zal dit zorgvuldig gebeuren rekening houdend met het belang van onze organisatie in het Verenigd Koninkrijk.
De herstructurering in Duitsland was nodig vanwege de verlieslatende activiteiten vooral veroorzaakt door onvoorziene omstandigheden. Abellio blijft in Duitsland een beperkt aantal concessies rijden in Niedersaksen en Midden-Duitsland. De activiteiten in Nordrheinwestfahlen en Baden-Württemberg zijn begin dit jaar beëindigd en overgedragen. Daarmee eindigen onze activiteiten in een voor Nederland belangrijke, direct aangrenzende regio. Dat neemt niet weg dat we nog steeds de ambities hebben om grensoverschrijdend te opereren en te blijven rijden zoals we doen naar Parijs, Londen, Brussel, Frankfurt en Berlijn.
Financieel
Corona en het verlies aan reizigers als gevolg van lockdowns en overheidsmaatregelen heeft ook in 2021 grote impact op onze inkomsten gehad. Zonder de beschikbaarheidsvergoeding en de NOW vergoeding lijden we over 2021 een forse omzetderving in Nederland van ruim € 1,3 miljard ten opzichte van 2019, voor corona. Om financieel gezond te worden, het treinkaartje betaalbaar te houden en te kunnen blijven investeren voor de op de lange termijn verwachte groei, voeren we een besparingsprogramma uit. Dat programma moet resulteren in een structurele verlaging van het kostenniveau met een kwart miljard euro vanaf 2024. Daarmee zijn we goed onderweg maar tegelijkertijd moet er ook nog veel gebeuren en willen we zorgvuldig doen. Rekening houdend met het verdere verloop van de coronacrisis, de recente maatregelen door de overheid en de invloed daarvan op onze reizigersaantallen zal een financiële regeling ook na afloop van de huidige afspraken noodzakelijk blijven om de dienstregeling in Nederland in stand te houden. Tegelijkertijd willen we de prestaties voor de reizigers op een hoog niveau houden en veilig reizen blijven waarborgen. Dit vereist een grote inspanning van al onze collega’s maar ook van NS om de gevolgen voor onze medewerkers zoveel mogelijk op te vangen met natuurlijk verloop, herscholing en begeleiding van werk naar werk. De komende jaren zal veel van onze mensen vergen om de ingezette aanpassing van onze organisatie af te ronden en tegelijkertijd de hoge prestaties voor de reizigers te blijven realiseren.
Blijven bijdragen aan de Nederlandse samenleving
We zullen moeten leren leven met corona en ons land daarop gaan inrichten. Hoe dat eruit gaat zien, is voor ons belangrijk om te weten. Want als forenzen structureel één dag meer thuiswerken ten opzichte van 2019, kan dat voor ons een verlies van tien procent van onze vervoersopbrengsten in Nederland betekenen. De hoofdrailnetconcessie is maatschappelijk noodzakelijk en kunnen we niet laten versoberen. Met het oog op de verwachte reizigersgroei in 2030 en onze ambities voor grensoverschrijdende mobiliteit, zullen investeringen hierin snel vorm moeten krijgen om ons samen met partners voor te bereiden en te kunnen blijven bouwen aan de toekomst.
Mede namens mijn collega’s in de raad van bestuur dank ik alle NS-collega’s, de medezeggenschap en samenwerkingspartners voor hun inzet en betrokkenheid. Tot slot danken we de raad van commissarissen en onze aandeelhouder voor hun betrokkenheid in 2021 en het in ons gestelde vertrouwen.
Marjan Rintel, president-directeur
