Abellio Duitsland

Economische situatie en context van de Duitse markt

De economische ontwikkeling in Duitsland werd in 2022 gekenmerkt door verschillende factoren. Corona bleef van grote invloed. In Duitsland is het directe financiële effect van de coronapandemie op het openbaar vervoer en op mobiliteitsdiensten echter beperkt gebleven omdat het risico van gederfde inkomsten wordt gedragen door de OV-autoriteiten, de opdrachtgevers van Abellio Duitsland. De OV-autoriteiten zijn hiervoor gecompenseerd vanuit een publiek fonds.

Toen Rusland in februari 2022 een oorlog tegen Oekraïne begon, verslechterde de situatie in de mondiale toeleveringsketens. Ook gingen de prijzen sterk omhoog, vooral voor voedsel en energie. Verder is het beduidend moeilijker geworden om reserveonderdelen te verkrijgen. De Duitse economie koelde sterk af in 2022. Door de hoge inflatie namen het netto-inkomen, het spaargeld en de koopkracht van particuliere huishoudens af.
Om de effecten van hogere prijzen, vooral voor energie, voedsel en mobiliteit te verzachten heeft de Duitse regering diverse steunpakketten in het leven geroepen.
Een van de belangrijkste maatregelen was de invoering van een kortingskaart voor regionaal openbaar vervoer, het zogenaamde 9-euro-ticket, dat in de maanden juni, juli en augustus in het hele land geldig was. Binnen drie maanden werden er meer dan 52 miljoen kaartjes verkocht. Daarnaast ontvingen 10 miljoen abonnees de korting automatisch via hun maandkaart. Dankzij de versoepeling van de coronamaatregelen en de invoering van het 9-euro-ticket maakten in 2022 in Duitsland aanzienlijk meer reizigers gebruik van het openbaar vervoer dan in de twee jaar daarvoor.
Naast door de uitdagingen van de coronapandemie en het huidige geopolitieke klimaat was 2022 voor de Duitse spoorbedrijven ook een tamelijk moeilijk jaar vanwege het recordaantal onderhoudswerkzaamheden aan het spoor en het tekort aan personeel in de hele sector.

De Duitse spoormarkt in een notendop

De markt is sinds 2003 geliberaliseerd en de verantwoordelijkheid voor de organisatie ligt bij de 16 Duitse deelstaten, die hun regionale markt voor openbaar-spoorvervoer allemaal anders beheren. Dat heeft geleid tot de oprichting van 27 regionale OV-autoriteiten, die verschillende aanbestedingsregimes hanteren, en daarmee tot een aanzienlijk aantal potentiële concessies. Er is een constant aanbod van openbare aanbestedingen op de markt.

Het regionale openbaar-spoorvervoer in Duitsland wordt gesubsidieerd door de bonds- en deelstaatregeringen, dit in tegenstelling tot het openbaar vervoer over lange afstand (Fernverkehr), dat niet wordt gesubsidieerd.
De Duitse markt voor reizigersvervoer per spoor wordt gedomineerd door Deutsche Bahn en diens dochter voor regionaal vervoer DB Regio, waaronder Regionalverkehre Start Deutschland GmbH. Start is een dochteronderneming van DB Regio met een heldere doelstelling: het terugwinnen van regionale contracten voor Deutsche Bahn. Deutsche Bahn is ook verantwoordelijk voor het spoornet en stations. Infrastructuurexploitant DB Netz en DB Station en Service maken deel uit van de DB-groep.
Abellio heeft brutocontracten met de OV-autoriteiten, wat betekent dat Abellio Duitsland per treinkilometer voor haar dienstverlening betaald krijgt en geen opbrengstrisico loopt.

Herstructurering van Abellio Duitsland

Abellio Duitsland is in 2004 als regionale vervoerder opgericht in Essen en in 2008 heeft NS het bedrijf (Abellio GmbH) overgenomen. Exploitatie op de Duitse markt voor openbaar vervoer is lastig, ook door andere externe factoren dan de coronapandemie, zoals toegenomen onderhoudswerkzaamheden aan het spoor. Deze leiden tot meer kosten voor vervangend vervoer en boetes wegens het niet behalen van de prestatiedoelen voor punctualiteit, terwijl de vervoerders daar geen invloed op hebben. Andere voorbeelden zijn de collectieve arbeidsovereenkomsten voor rijdend personeel en ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, die leiden tot hogere personeels- en opleidingskosten. Deze toename van de kosten wordt onvoldoende gedekt door het indexeringsmechanisme zoals opgenomen in de vervoersovereenkomsten en ook niet anderszins gecompenseerd. Hierdoor voorzag Abellio Duitsland een situatie met verliezen op de langere termijn, die niet houdbaar was zonder aanzienlijke financiële steun of aanpassingen in deze overeenkomsten. De aandeelhouder van Abellio Duitsland heeft deze verliezen gefinancierd vanuit de veronderstelling dat oplossingen voor de lange termijn haalbaar zouden zijn. Nadat de onderhandelingen met belangrijke OV-autoriteiten waren mislukt, opende Abellio Duitsland een zogenaamd Schutzschirmverfahren (bijzondere procedure naar Duits recht voor insolventie in eigen beheer en onder toezicht en bescherming van de rechtbank). Het doel hiervan was om een haalbare oplossing voor de lange termijn te vinden door de activiteiten en verlieslatende contracten van alle entiteiten van Abellio Duitsland te herstructureren. Door deze insolventieprocedure kon er per entiteit samen met de belangrijkste OV-autoriteiten aan een oplossing worden gewerkt in plaats van een oplossing voor geheel Abellio Duitsland.
In de loop van 2022 werd de herstructurering van een deel van de operationele entiteiten voltooid en werden de aandelen van de betrokken entiteiten teruggekocht door de nieuwe Duitse holding binnen de NS Groep (ATH Rail Transport Beteiligungsgesellschaft Deutschland GmbH) met hoofdkantoor in Berlijn. Met de afsluiting van de insolventieprocedure werd financiële zeggenschap herkregen over PTS GmbH (per 1 februari 2022) en WestfalenBahn GmbH (per 1 maart 2022). WestfalenBahn blijft het Emsland- en Mittelland-contract tot de reguliere einddatum in 2030 beheren. Op 1 juli 2022 werd opnieuw zeggenschap over Abellio Rail Mitteldeutschland GmbH verkregen. Abellio blijft tot de reguliere einddatum (december 2030) het vervoer binnen het STS-netwerk verzorgen, terwijl het DISA-contract vroegtijdig zal worden teruggegeven (december 2024 in plaats van 2032). De OV-autoriteiten hebben een nieuw aanbestedingsproces voor DISA al opgestart. Abellio neemt niet deel aan deze aanbesteding.

De activiteiten in Noordrijn-Westfalen en Baden-Württemberg werden beëindigd en de contracten werden overgedragen aan diverse vervoerders die de OV-autoriteiten hadden aangewezen; er kon met deze autoriteiten geen overeenstemming over aanvullende compensatie worden bereikt. De entiteit in Noordrijn-Westfalen zal door de curator worden geliquideerd. De entiteit in Baden-Württemberg werd overgenomen door het staatsbedrijf SWEG, dat de activiteiten tot eind 2023 zal beheren. Na de hernieuwde aanbesteding van het lokale-vervoercontract zal deze entiteit worden overgedragen aan een nieuwe aandeelhouder. De insolventie-/herstructureringsprocedure van Abellio GmbH, de vroegere Duitse holding, loopt nog. De juridische voltooiing van deze procedure kan veel tijd in beslag nemen. De aard en de uitkomst van een insolventieproces zijn onvoorspelbaar. Hierdoor kunnen het bedrijfsresultaat en de kasstroom in de komende jaren een (on)gunstige uitkomst hebben vergeleken met de huidige schattingen.
Na de herstructurering exploiteert Abellio Duitsland nu spoorconcessies in de deelstaten Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen (WestfalenBahn) en Saksen, Saksen-Anhalt, Thüringen, Hessen, Brandenburg en Berlijn (Abellio Rail Mitteldeutschland). Tevens is Abellio in Duitsland de eigenaar van het in Neuss gevestigde reinigings- en beveiligingsbedrijf PTS.
Verder is in 2022 (na de afronding van de insolventieprocedure) binnen alle resterende Abellio-entiteiten een functionele organisatie tot stand gebracht, waarbij het management de operationele prestaties en klanttevredenheid als speerpunten heeft geformuleerd. Belangrijke doelstellingen van het management zijn de verbetering van de operationele kwaliteit, veiligheid en servicegerichtheid en lange-termijnwinstgevendheid.

Operationele prestaties

In Midden-Duitsland ging de STS-concessie in december 2022 het achtste jaar in. WestfalenBahn is ook al acht jaar de uitbater van het Emsland- en Mittelland-netwerk. De afgelopen jaren hebben beide bedrijven op basis van hun operationele prestaties een sterke en goede reputatie onder de reizigers en OV-autoriteiten opgebouwd.
Over het algemeen brengt de operatie grote uitdagingen met zich mee. Vooral in de zomermaanden werd er dankzij het 9-euro-ticket een recordaantal reizigers op de toch al druk bezette lijnen vervoerd. De sterke toename van het aantal reizigers in het hele land zorgde voor een veel lagere punctualiteit in 2022 dan in eerdere jaren gebruikelijk was. Dit werd veroorzaakt door overvolle treinen als gevolg van het 9-euro-ticket, personeelstekorten en een slechte beschikbaarheid van de infrastructuur: onbemande seinhuisjes, onderhoudswerkzaamheden en sluiting van spoorlijnen op korte termijn vanwege de vervanging van een specifiek type dwarsliggers door DB Netz. Andere operationele uitdagingen als veiligheidsbeheer en beschikbaarheid van treinen zijn onder controle.

Personeelstekort en behoefte aan gekwalificeerde medewerkers

De situatie op de Duitse arbeidsmarkt is moeilijk. Er zijn veel conducteurs, machinisten en werkplaatsmedewerkers nodig. Ervaren machinisten zijn schaars en het is niet eenvoudig geschikte specialisten te werven als zij-instromers in de sector. Alle spelers in de sector worden geconfronteerd met de uitdagingen van een toenemend tekort aan vakkundige werknemers. De hele spoorsector concurreert met andere sectoren, zodat het steeds lastiger wordt zij-instromers aan te trekken. Infrastructuurexploitant DB Netz is steeds vaker niet in staat ploegendiensten rond te krijgen. Dit betekent onder meer dat Abellio in Midden-Duitsland veel diensten heeft moeten annuleren, met name ‘s nachts en in de weekeinden. In 2022 heeft Abellio een grote wervingscampagne voor alle operationele bedrijven gelanceerd. Het doel van de campagne is Abellio als een aantrekkelijke werkgever in onze regio’s onder de aandacht te brengen. Het personeelsverloop bij Abellio ligt onder het gemiddelde in de sector, wat vooral veelbetekenend is omdat Abellio net een insolventieprocedure achter de rug heeft. Toch is het percentage vacatures hoog omdat door deze procedure vacatures niet konden worden vervuld. Bovendien raakt het algehele tekort aan vakkundig personeel ons in dezelfde mate als alle andere bedrijven.

Onderhoudswerkzaamheden

Het Duitse spoornet is overbelast. Er rijden te veel treinen op bepaalde hoofdverbindingen. Op veel plaatsen is de infrastructuur verouderd en slecht onderhouden. Vernieuwing, uitbreiding en digitalisering zijn dringend nodig. Het gevolg is dat er nu veel onderhoudswerkzaamheden zijn om het netwerk weer in goede staat te krijgen. Dit veroorzaakt knelpunten in het spoornet, met enorm veel vertragingen als gevolg. Behalve het geplande onderhoud om de infrastructuur te moderniseren, ontstond er in 2022 nog een specifiek probleem: bepaalde trajecten werden op korte termijn gesloten om beschadigde betonnen dwarsliggers te vervangen. Netwerkexploitant DB Netz moest in de zomer van 2022 deze dwarsliggers vervangen na een ongeval in Zuid-Duitsland waarbij vijf mensen omkwamen. Onder meer de Harz-regio in Midden-Duitsland (ABRM) werd hierdoor zwaar getroffen. Het treinverkeer was verscheidene weken ontregeld.

Financieel resultaat

Omdat niet langer aan de consolidatiecriteria werd voldaan, heeft NS alle Duitse dochterondernemingen per 30 juni 2021 na aanvang van de insolventieprocedure gedeconsolideerd. De waarde en verdere investeringen in deze ondernemingen werden volledig afgeschreven. NS begon opnieuw met consolidatie van het financieel resultaat zodra de aandelen in de geherstructureerde Duitse entiteiten opnieuw waren verkregen en de insolventieprocedure in de loop van 2022 werd beëindigd. Daardoor verschilt het moment van consolidatie per entiteit. PTS is geconsolideerd per 1 februari 2022, WestfalenBahn (WfB) per 1 maart 2022 en Abellio Rail Mitteldeutschland (ABRM) per 1 juli 2022. Voor Abellio GmbH (de vroegere holding) loopt de procedure nog en is daarom niet geconsolideerd. Wel heeft Abellio GmbH nog steeds diverse activa, personeel en contracten.

In 2022 rapporteerde Abellio Duitsland een omzet van € 256 miljoen voor de geherstructureerde activiteiten (eerste helft van 2021 € 355 miljoen). Het geconsolideerde operationeel resultaat bedroeg in 2022 voor Abellio Duitsland € 2 miljoen (eerste helft van 2021 € 22 miljoen negatief; daarnaast heeft de aandeelhouder in 2021 de kosten van de herstructurering gefinancierd, waaronder de kosten voor de verlieslatende contracten en kosten in verband met de beëindiging van haar activiteiten).

In 2022 werden de geherstructureerde Duitse entiteiten voor het eerst geconsolideerd. Dit leidde tot een positief boekhoudkundig resultaat van € 108 miljoen in de verkrijgende holding ATHR vanwege verslaggevingsregels voor overnames, waarbij activa en passiva opnieuw worden beoordeeld. Voormalige aandeelhoudersleningen en een deel van de crediteurenverplichtingen zijn vrijgevallen in overeenstemming met gemaakte afspraken in het insolventieplan. Het in 2022 behaalde boekhoudresultaat is verantwoord als ’financieel resultaat’ en moet worden gezien in samenhang met de bovengenoemde waardevermindering van de investering en aandeelhoudersleningen en de door de aandeelhouder getroffen voorzieningen toen NS in 2021 de zeggenschap kwijtraakte. Het resultaat kan door de lopende afronding van de insolventie en de lokale jaarrekeningen in 2023 nog worden bijgesteld.

Vooruitzichten voor 2023

Ook in 2023 zullen de problemen van beschikbaarheid van personeel en onderhoud aan het spoor grote impact hebben. Om voldoende medewerkers beschikbaar te hebben, zal Abellio haar wervingscampagne in de eerste helft van 2023 nog verder intensiveren.
De omvangrijke investeringen in de uitbreiding, vernieuwing en de digitalisering van de spoorweginfrastructuur zullen naar verwachting tot talrijke beperkingen leiden. De Duitse overheid en Deutsche Bahn gaan tot 2030 € 86 miljard investeren om het spoornet te moderniseren. Daarbij zullen onder andere verouderde wissels, rails en bruggen worden vervangen. De komende tien jaar moeten er meer dan duizend bruggen worden gerenoveerd. Nog eens € 40,5 miljard is beschikbaar voor de digitalisering van het netwerk en voor nieuwe onderhouds- en uitbreidingsprojecten. Dat betekent op de langere termijn een toename van de capaciteit van de spoorweginfrastructuur maar op de korte termijn een toename van de werkzaamheden met enorme gevolgen voor zowel reizigers als vervoerders. Volgens de Duitse regering is deze algemene revisie een belangrijke vereiste voor het gewenste ‘Deutschland-Takt’. In 2023 moet dit een systeem zijn met betere gecoördineerde overstapverbindingen tussen de grote steden. Het reizigersvervoer moet in 2030 zijn verdubbeld. Als voortzetting van het populaire 9-euro-ticket en om milieuvriendelijke mobiliteit te stimuleren, hebben de Bondsregering en de deelstaten besloten een digitale kaart voor lokaal en regionaal vervoer te introduceren dat in het hele land geldig is (het zogenaamde Deutschland-Ticket). Deze kaart kost € 49 per maand. De deelstaten en OV-autoriteiten hebben afgesproken dat de kaart, waarvan het abonnement maandelijks kan worden opgezegd, vanaf 1 mei 2023 verkrijgbaar zal zijn.
Daarnaast is de financiering van regionaal openbaar vervoer (via het zogenaamde regiofonds) met € 1 miljard per jaar verhoogd. Zo krijgen de zestien deelstaten de kans meer openbaar vervoer in te zetten, het treinvervoer aantrekkelijker te maken en zo de beoogde verdubbeling van het aantal reizigers tegen 2030 te bereiken.

De huidige strategie van Abellio is de bestaande gecontracteerde diensten te optimaliseren en gebruik te maken van mogelijkheden die met haar huidige regionale activiteiten verband houden en die kansen op synergie bieden. In 2022 lag de focus op de herstructurering, maar het toekomstige doel blijft onveranderd: zorgen dat de activiteiten van Abellio bijdragen aan de activiteiten in Nederland via grensoverschrijdende verbindingen in het belang van de Nederlandse reiziger, en een positieve bijdrage aan het financieel resultaat leveren. Bij voorkeur wordt het grensoverschrijdend verkeer tussen Nederland en Duitsland uitgebreid en verbeterd. Dat ondersteunt de strategie van NS en is aantrekkelijk voor Nederlandse en Duitse reizigers maar is alleen haalbaar als de overeengekomen vergoeding op termijn een redelijk rendement mogelijk maakt voor Abellio Duitsland.

In 2023 gaat Abellio de voorbereiding op de overdracht van het DISA-netwerk aan een nieuwe exploitant in december 2024 intensiveren.

Spoorconcessies in Duitsland

Momenteel exploiteert Abellio 29 lijnen als uitbater van 3 spoorconcessies in 8 deelstaten. Het hoofdkantoor van Abellio Duitsland is gevestigd in Berlijn, met regionale kantoren in Halle, Bielefeld en Neuss (PTS).

In Midden-Duitsland exploiteert Abellio Saale-Thüringen-Südharz (STS) en Dieselnetz Sachsen-Anhalt (DISA) via Abellio Rail Mitteldeutschland GmbH (ABRM). WestfalenBahn GmbH (WfB) exploiteert het Emsland- en Mittelland-netwerk in Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen. Tevens is Abellio in Duitsland de eigenaar van het in Neuss gevestigde reinigings- en beveiligingsbedrijf PTS, dat diensten verleent aan verschillende concessies die door Abellio en andere vervoerders in Duitsland worden uitgebaat.