Voorwoord van de president-directeur

Voor onze reizigers en onze medewerkers was 2022 een vervelend en zwaar jaar. Na corona kregen we te maken met incidenten op het spoor, problemen in de dienstregeling en - net als andere sectoren in Nederland - een groot personeelstekort. Pas eind 2022 keerde de stabiliteit weer grotendeels terug. Ondanks alle gebeurtenissen kijken we met vertrouwen naar de toekomst, waarin NS een belangrijke rol heeft om Nederland duurzaam bereikbaar te houden.

We zouden het haast vergeten, maar in de eerste maanden van 2022 zat Nederland nog in een lockdown. Dat had grote invloed op NS: minder reizigers, minder treinen in de spits, stille stations en allerlei restricties zoals mondkapjes en anderhalve meter afstand houden. Na het afnemen van de pandemie was onduidelijk wat reizigers zouden doen, er lag een grote financiële uitdaging en de arbeidsmarkt bleek versneld verkrapt. Ondanks dat eind 2021 al duidelijk was dat onder meer het aantal hoofdconducteurs te klein werd, merkten we dat tekort toen nog niet direct. We dachten dat we het wel zouden oplossen, terwijl het afschalen van de dienstregeling noodzakelijk was. Toen de dienstregeling na de lockdown weer werd opgeschaald, werd het gat tussen beschikbare en benodigde medewerkers razendsnel groter, onder meer door aanhoudend hoog ziekteverzuim als gevolg van corona. Door de krappe arbeidsmarkt was het moeilijker om nieuwe collega's te vinden en de uit- en doorstroom van collega's werd groter. Dat heeft ons overvallen, waardoor we achter de werkelijkheid aanliepen. We hebben geprobeerd om dit dagelijks bij te sturen, onder meer door ritten te schrappen. Op den duur konden medewerkers en treinen niet meer op de juiste tijden en plaatsen worden ingepland. Te korte treinen in de spits leidden op een aantal trajecten logischerwijs tot te volle treinen. De werkdruk werd onacceptabel hoog voor een steeds kleinere groep collega’s. Tel daarbij op een grote IT-storing op 3 april, een impactvol incident met de hoogspanningsleiding in Flevoland, enkele ongevallen en regionale cao-stakingen – alles bij elkaar zette dat het bedrijf langdurig onder grote druk. Daar werden reizigers en medewerkers de dupe van.

We hebben reizigers tekort gedaan

Afschalen van de dienstregeling

Mijn collega Bert Groenewegen, toen waarnemend president-directeur, bezocht in die periode diverse personeelsverblijven. Door met collega’s te praten zag hij in dat ingrijpen noodzakelijk was. Ondanks de uiteenlopende belangen en de dilemma’s die deze met zich meebrengen, hebben mijn RvB-collega’s keuzes gemaakt waarover fel is gedebatteerd. Iedereen wilde er alles aan doen om te blijven rijden voor onze reizigers, maar zagen ook voor welke druk dat zorgde bij collega’s. Daarbij kwam dat na corona het aantal agressie-incidenten in de trein en op het station steeg. Dat was voor ons onacceptabel: van onze collega’s blijf je af. Door alle omstandigheden kon de RvB niet anders dan voor de medewerkers te gaan staan. Daarom werd besloten de dienstregeling vanaf september stapsgewijs af te schalen. Een juiste keuze, maar wel een heel vervelende boodschap voor de reizigers. Tegelijk met de afschaling is onze werving opnieuw opgebouwd en kwamen er maatregelen om collega’s te helpen. Voor grotere instroom versoepelden we selectiecriteria en versnelden we het wervingsproces. Deze maatregelen kosten echter de nodige tijd. Daarom werd de situatie pas in de laatste weken van het jaar eindelijk stabieler.

De gebeurtenissen van afgelopen jaar heeft ons als directie eens te meer laten zien hoe belangrijk het is om te blijven luisteren naar collega’s. NS'ers verwachten niet dat we alles oplossen, maar wel dat ze gehoord worden en dat hun belangen meewegen bij beslissingen.

Financiële uitdaging blijft

In 2022 waren onze financiële prestaties lange tijd ondergeschikt aan de operationele uitdagingen. Maar hoewel de coronacrisis achter ons ligt, zijn er nog steeds onvoldoende reizigers om ons huishoudboekje in balans te krijgen. De gestegen energieprijzen en de torenhoge inflatie helpen daar niet bij. Toch stellen we alles in het werk om het treinkaartje betaalbaar te houden zodat zoveel mogelijk mensen met de trein kunnen reizen. Daarom zijn bijvoorbeeld de prijzen voor treinkaartjes maar met gemiddeld 4,3% verhoogd terwijl de inflatie 10% bedroeg. Sinds 2020 loopt er een besparingsprogramma van € 1,4 miljard om kosten te verlagen. Tegelijkertijd moeten we blijven investeren voor de Nederlandse reiziger. Om de verwachte reizigersgroei te faciliteren bestelden we in 2022 60 nieuwe Intercity’s. Ook investeerden we in digitalisering en IT, innovatie en onze medewerkers: door de situatie op de arbeidsmarkt en de hogere door- en uitstroom willen we nog meer werven en zelf opleiden. De onderhandelingen met de vakbonden voor de nieuwe cao hebben geleid tot een akkoord met een voor NS historisch hoge loonstijging van 8,45%.

We kunnen nu weer bouwen aan een nieuw evenwicht

Rijden in en naar het buitenland

De buitenlandactiviteiten van NS moeten bijdragen aan het belang van de Nederlandse reiziger. Abellio UK was in die zin voor NS niet langer van strategisch belang. Daarom worden de activiteiten van deze dochter naar verwachting in de eerste helft van 2023 overgedragen aan het huidige management van Abellio UK via een management buy-out. De activiteiten van ScotRail zijn per 31 maart 2022 beëindigd en overgedragen aan een publieke entiteit. In Duitsland is de herstructurering van dochter Abellio Duitsland nagenoeg afgerond. In de eerste helft van 2022 zijn delen van Abellio weer volledig operationeel als onderdeel van NS. Abellio blijft in Duitsland een beperkt aantal concessies rijden in Niedersaksen en Midden-Duitsland.
Daarnaast houden we vast aan onze ambitie om grensoverschrijdend te opereren. We willen naar meer bestemmingen in het oosten. Voor bestemmingen tot 700 kilometer wordt de trein een steeds aantrekkelijker alternatief voor vliegtuig en auto. Dat laten de reizigersaantallen ook zien: internationale reizigers wisten, zeker in de zomer, de trein als vervoermiddel goed te vinden.

Perspectief houden op de toekomst

Sinds oktober zijn we ‘de bocht door’. Er ligt een basis van waaruit we robuuster en voorspelbaarder kunnen gaan opereren. De reizigers moeten weer van NS op aan kunnen. We verwachten nog altijd een grote toename van het aantal reizigers richting 2030, maar wel met veranderende reispatronen en ander reisgedrag. Een goede dienstregeling sluit daarop aan. Dat heeft niet per se altijd met frequenties te maken, maar mogelijk wel met de treinlengtes of tijdstippen waarop treinen rijden. Het wordt anders dan het was. Dat moet ook, wil NS een wezenlijk deel van de oplossing zijn van een groot aantal maatschappelijke problemen. Denk aan de mobiliteitsagenda, de klimaatagenda en de bereikbaarheid van een miljoen nieuwe woningen. Daarom blijven we inzetten op het verbeteren van onze dienstverlening, onze stations en duurzaamheid en circulariteit. Natuurlijk in nauwe samenwerking met ProRail. We trekken gezamenlijk op in de Stationsagenda en met resultaat: zo steeg de waardering van reizigers voor onze stations afgelopen jaar verder door.

Trots

In de korte tijd dat ik bij NS werkzaam ben, heb ik mogen ervaren hoe trots en betrokken al mijn NS-collega’s zijn. Dat heeft voor de veerkracht en de niet-aflatende inzet gezorgd waarmee we ons door het afgelopen jaar heen hebben kunnen slaan. Daar wil ik namens de RvB onze medewerkers heel hartelijk voor danken. Ik dank ook de medezeggenschap, de samenwerkingspartners, de raad van commissarissen en de aandeelhouder voor hun betrokkenheid en het in ons gestelde vertrouwen.

Namens de RvB,

Wouter Koolmees
President-directeur